مروری بر ریزش مو

تمامی شکل‌های ریزش مو شبیه به هم نیستند. طاسی و کم‌پشتی مو در افراد مختلف می‌تواند به دلیل عوامل ارثی، بیماری‌ها و چندین دلیل دیگر باشد. در مجله فولیکول روی ریزش مو و راه‌های درمان آن تمرکز ویژه‌ای داشته‌ایم و تلاش کردیم تا تمام جوانب آن را پوشش دهیم. این مقاله آغازی بر تمام مقالات دیگر ماست و مروری دارد بر هرآنچه باید از ریزش مو بدانید.

شما ریزش مو را چه تعریف می‌کنید؟ مثلاً چند عدد تار مو باید از دست بدهید تا بگویید که دچار ریزش مو شده‌اید؟ ۵ عدد، ۵۰۰۰ یا ۵۰٫۰۰۰؟ آیا می‌توان روند طاسی را متوقف یا آهسته کرد؟ یا راهی نیست و باید کلکسیون کلاه‌تان را گسترش دهید؟

اما اصلا چرا ریزش مو اتفاق می‌افتد؟ به نظر من که خیلی عجیب است! ببینید با افزایش سن سلول‌های بدن ما وجه فناپذیر خود را به نمایش می‌گذارند. ولی فولیکول‌های مویی مانند سایر ارگان‌های بدن که تا پایان عمر ما زنده می‌مانند، نیستند. مثلاً کبد زمانی می‌میرد که ما دار فانی را وداع بگوییم.

اما فولیکول‌ها (ارگان‌های موساز بدن) اینجور نیستند و قبل از ما دست به خودکشی دسته جمعی می‌زنند! سایر ارگان‌های ما شاید به مرور زمان پیر و فرتوت شوند و مثل گذشته کار نکنند ولی یک دفعه ناپدید هم نمی‌شوند دیگر! این که چرا خداوند ما چنین خلق کرده یا چه شده که در طی تکامل ژن‌های ما اینطور برنامه ریزی شده‌اند، کسی نمی‌داند.

در این مقاله می‌خواهیم نگاهی به انواع ریزش مو و دلایل‌شان داشته باشیم. نگاه ویژه‌ای هم به علت ۹۹ درصد ریزش مو در آقایان خواهیم داشت که به طاسی با الگوی مردانه معروف است.

علت ریزش مو

اول از همه بیایید ببینیم که علت ریزش موهای ما چیست. همانطور که گفتیم در بیشتر موارد ریزش مو ژنتیکی یا ارثی است و در برخی موارد دلایل دیگری دارد.

انواع ریزش مو به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود:

• ریزش موی بدون زخم (غیراسکاری): انواع ریزش مو که فولیکول در آن‌ها آسیبی ندیده است و صرفاً به دلیل مشکلات دیگر تحلیل رفته و ناپدید شده است. شایع‌ترین انواع ریزش موی بدون زخم شامل آلوپسی (آره‌آتا، توتالیس و یونیورسالیس)، آلوپسی آندروژنی و تلوژن افلوویوم هستند. در ریزش موی بدون زخم پتانسیل رشد مجدد موها وجود دارد.
• ریزش موی با زخم (اسکاری): انواع ریزش مو که با آسیب دیدن فولیکول همراه‌اند در این دسته قرار می‌گیرند. زخم‌ها، سوختگی‌ها، عفونت‌های قارچی و باکتریایی از جمله عوامل ایجاد کننده ریزش موی با زخم هستند. بیماری‌هایی مانند لوپوس و لیکن پلان نیز می‌توانند باعث ریزش موی با زخم شوند. در مورد این دسته پتانسیل طاسی همیشگی و غیرقابل جبران وجود دارد.

بیوگرافی فولیکول‌های مو

خوب تا اینجای مقاله بارها از ارگانی به نام «فولیکول» نام بردیم. فولیکول یک ارگان کوچک با بیش از ۲۰ نوع سلول مختلف است که در لایه‌های عمقی پوست ما جا خوش کرده است. فولیکول‌ها مسئول ساخت تارهای مو هستند و از زمانی که متولد می‌شویم در تمام سطح بدن ما وجود دارند (به جز کف پا و کف دست).

فولیکول‌ها در طول زندگی خود چند صد تار مو می‌سازند. آن‌ها یک تار مو می‌سازند، آن را رشد می‌دهند و نهایتاً آن تار مو می‌ریزد و فولیکول به سراغ ساخت یک تار موی دیگر می‌رود. یعنی هر تار مو چرخه‌ی رشدی را طی می‌کند که یکی از مراحل طبیعی آن نیز ریزش مو است. فولیکول‌ها کارهای این چرخه را انجام می‌دهند ولی خودشان سرجایشان هستند و نمی‌ریزند.

چرخه‌های تکرار شونده رشد و ریزش مو سه مرحله دارد:

• فاز رشد یا آناژن: بین دو تا سه سال طول می‌کشد. البته این عدد میانگین بوده و ممکن است کوتاه‌تر یا در حد ۷ سال به طول بینجامد.
• فاز گذرا یا کاتاژن: در این مرحله رشد مو متوقف می‌شود و تغییرات ساختمانی در فولیکول اتفاق می‌افتد. فاز گذرا حدود ۱ تا ۳ هفته طول می‌کشد.
• فاز استراحت یا تلوژن:  این مرحله بعد از سه تا چهار ماه به اتمام می‌رسد، موی قبلی می‌ریزد و ساخت موی جدید بلافاصله آغاز می‌شود.

در حالت عادی، روی پوست سر ما حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد فولیکول‌ها در فاز رشد قرار دارند. بالاتر گفتیم که بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ تار مو روزانه از دست می‌دهیم. یعنی روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ فولیکول وارد چرخه‌ی رشد موی جدید شده و موهای جدیدی تولید می‌کنند.

چه می‌شود که طاس می‌شویم؟

زمانی ما دچار طاسی می‌شویم که یک فولیکول (به هر دلیل) بعد از ریزش یک تار مو، ساخت تار موی جدید را شروع نکند.

همانطور که در تصویر بالا دیدید، در مرحله‌ی آناژن مو جوانه می‌زند و به مرور زمان بلند می‌شود تا اصطلاحاً به یک تار موی ترمینال (بالغ) تبدیل شود. این تار مو از فولیکول به سمت منفذ پوستی حرکت کرده و از آن بیرون می‌آید. در برخی از بزرگسالان، فاز آناژن (رشد) هیچگاه شروع نمی‌شود و نشان از این دارد که متاسفانه فولیکول مرده است. وقتی فولیکول بمیرد، دیگر مویی ساخته نمی‌شود و تراکم موهای سر کاهش می‌یابد.

چیزی که ما می‌دانیم این است که مجموع اثراتی باعث می‌شود که سلول‌های فولیکول خودکشی کنند. به خودکشی سلولی آپاپتوز می‌گویند. این که چه می‌شود سلول‌ها آپاپتوز می‌کنند، دلایل و عوامل زیادی دارد که در مقاله‌ی دیگر بررسی کرده‌ایم.

برخی انواع معروف ریزش مو

• تلوژن افلوویوم اختلالی است که به دلیل استرس شدید (مثل تب یا زایمان) موهای سر وارد شوک شده و به فاز کاتاژن (مرحله گذرا) می‌روند. سه ماه بعد هم می‌ریزند. معمولاً کمی بعد جوانه‌ی موهای تازه قابل روئیت است و چند ماه بعد هم سری پر از مو خواهید داشت.
• زخم، شکستگی، سوختگی و عفونت می‌توانند باعث طاسی دائم یا موقت شوند که به شدت آسیب وارد شده به پوست بستگی دارد.
• اختلال وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) و آلوپسی کششی که ناشی از کنده شدن موها هستند باعث طاسی دائمی نمی‌شوند. البته تا زمانی که به پوست و فولیکول آسیب جدی وارد نشود.
• ریزش موی ارثی که با نام‌های آلوپسی آندروژنی و ریزش مو با الگوی مردانه و زنانه هم شناخته می‌شود، معمولاً به مرور پیشرفت می‌کند و متاسفانه علاجی ندارد. شاید تنها راه درمان قطعی آن کاشت مو باشد که برای همه امکان پذیر نیست.
• آلوپسی سالمندی و آلوپسی پراکنده بدون الگو (DUPA) به کمپشت شدن یکدست سر می‌گویند که درمانی ندارند و باعث کاهش تراکم و ضخامت‌ موها می‌شوند.
• آلوپسی آره‌آتا معمولاً به شکل ریزش‌های دوره‌ای مشاهده می‌شود. یعنی موهای ناحیه‌ی کوچکی می‌ریزند، ناحیه مدتی طاس می‌ماند و دوباره موها در می‌آیند. آلوپسی توتالیس و یونیورسال می‌توانند دائمی باشند.

تفاوت ریزش موی ارثی با سایرین

ریزش مو انواع مختلفی دارد و شکل‌های مختلفی هم دسته بندی می‌شوند. آیا یک متخصص پوست و مو می‌تواند با نگاه کردن به سر شما، بگویید که به چه نوع ریزش مویی دچار هستید؟ بله، بیشتر اوقات می‌تواند. الگوهای ریزش موی ارثی یا ژنتیکی که شایع‌ترین علت طاسی در مردان است، به خوبی شناخته شده است و متخصصان پوست و مو می‌توانیم به خوبی آن‌ها را تشخیص بدهند.

ریزش مو با الگوی مردانه

ریزش موی ژنتیکی یا ارثی در آقایان «ریزش مو با الگوی مردانه» نام دارد. این شکل ریزش مو با الگوی خاصی روی سر پدیدار می‌شود و اگر این الگوها دیده شوند، پزشک تقریباً به طور قطعی می‌تواند علت ریزش موی شما را تشخیص دهد. الگوهای ریزش مو و اندازه‌گیری میزان طاسی را با دستورالعمل خاصی به نام «طبقه‌بندی نوروود» (Norwood classification) شناسایی می‌کنیم که بیشتر الگوی‌های طاسی را در خود جای داده است.

ریزش مو با الگوی زنانه

ریزش موی ژنتیکی یا ارثی در خانم‌ها هم می‌تواند با الگوهای خاصی بروز کند که به آن «ریزش مو با الگوی زنانه» می‌گویند. البته الگوهای ریزش مو در زنان با مردان متفاوت است و تشخیص آن نیاز به دقت بیشتری دارد. ولی یک پزشک با تجربه می‌تواند با نگاه کردن این الگوها را شناسایی کند.

ریزش موی پراکنده یا یکدست

ریزش مو در درصد کمی از افراد به شکل الگوی خاصی نیست و کل سرشان کم پشت می‌شود. در این حالت می‌گوییم ریزش مو حالت پراکنده یا یکدست دارد. خوب اینجا دیگر داستان فرق می‌کند و تشخیصش مثل ریزش مو با الگوی مردانه و زنانه آسان نیست. وقتی ریزش مو الگوی خاصی داشته باشد و نواحی خاصی از سر را خالی کند، تشخیص خیلی راحت‌تر است.

در سالمندان بیشتر شاهد ریزش موی پراکنده یا یکدست هستیم. حدود یک‌سوم افراد بالای ۷۰ سال شکلی از ریزش موی پراکنده نشان می‌دهند که به آن آلوپسی سالمندی (senile؛ بخوانید سینایل) می‌گویند. آلوپسی سالمندی فقط برای سالمندان نیست ولی چون در بین سالمندان شایع است، اینطور نامگذاریش کرده‌اند. بعدم این به حرف‌ها نیست که، آدم باید دلش جوان باشد!

در طاسی سالمندی یا آلوپسی سالمندی دو اتفاق را مشاهده می‌کنیم:

• کاهش تراکم مو و ریزش موها
• کاهش قطر تارهای مو و نازک شدن آن‌ها

متاسفانه برای آلوپسی سالمندی درمانی وجود ندارد. همچنین افراد مبتلا به این شکل آلوپسی برای کاشت مو کاندیدای مناسبی محسوب نمی‌شوند.

مردان جوان‌تر ممکن است دچار نوعی ریزش مو بشوند که ‌آلوپسی پراکنده بدون الگو (DUPA) نام دارد. پزشکان معتقدند که آلوپسی سالمندی و DUPA شکل‌های یکسانی از ریزش مو هستند که در سنین مختلف افراد را درگیر می‌کنند. DUPA بیشتر به سراغ مردانی می‌رود که در ۲۰ یا ۳۰ سالگی خود به سر می‌برند. متاسفانه این شکل از ریزش مو نیز به داروهای ضد ریزش مو پاسخی نمی‌دهد و کاندیدای مناسبی برای کاشت مو نیست.

نشانه‌های ریزش مو

شکل ریزش مو به علت زمینه‌ای آن و جنسیت بستگی دارد. مثلاً اگر مقدار زیادی از موهای سر شما به ناگهان بریزد، احتمالاً دچار تلوژن افلوویوم شده‌اید. اگر کودک شما دچار کچلی همراه با خارش شده، احتمالاً به عفونت قارچی مبتلا شده است. پس بسته به دلیل ریزش مو، نشانه‌های آن نیز متفاوت‌اند.

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، همه ما به طور طبیعی ریزش مو داریم و روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ تار مو از دست می‌دهیم. خوب ما که نمی‌توانیم تمام موهایی که در طول روز می‌ریزد را بشماریم تا ببینیم ریزش مو داریم یا نه. به علاوه تا زمانی که ۵۰٪ تراکم موی شما کاهش نیابد، متوجه ریزش مو نخواهید شد.

کجا بفهمم که واقعاً ریزش مو دارم یا نه؟

واقعیت این است که تشخیص ریزش مو کار سختی است و اکثر اوقات بیخود نگران می‌شویم. قدم‌های زیر می‌توانند به شما کمک کنند ولی نشانه‌ی قطعی از ریزش مو نیستند.

۱. موهایتان را تصاویر چند ماه پیش از خودتان مقایسه کنید. اگر احساس می‌کنید موهایتان کم شده، آیا الگوهای ریزش مو آندروژنی را مشاهده می‌کنید؟ (کمی پایین‌تر تصویرش هست)
اگر فکر می‌کنید موهایتان کمپشت شده ولی الگو را نمی‌بینید، بروید سراغ موارد پایین. اگر الگو را می‌بینید، باید به فکر چاره باشید و سری به پزشک متخصص پوست و مو بزنید.

این مطالب را هم بخوانید: ریزش مو با الگوی مردانه | ریزش مو با الگوی زنانه | درمان آلوپسی آندروژنی

۲. آیا در چاه حمام، روی برس یا روی بالشت (بعد از خواب شب) مقادیر زیادی مو پیدا می‌کنید؟
هرچند این‌ها نشانه‌های خوبی نیستند ولی می‌توانند تا حدودی دقیق باشند.

۳. حدود ۶۰-۷۰ تار مو را بین دو انگشت خود بگیرید و به آرامی بکشید تا انتهای مو.
اگر بیش از ۳-۴ تار مو از سرتان کنده شد احتمالاً مشکلی وجود دارد و بهتر است پزشک نگاهی به سرتان بیندازد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

• اگر نمی‌دانید که چرا موهایتان دارد می‌ریزد.
• اگر ریزش موهایتان ناگهانی آغاز شده است.
• اگر همزمان احساس خارش یا درد دارید.
• اگر حال عمومی‌تان خوب نیست و احساس خستگی می‌کنید.

نشانه‌های ریزش مو با الگوی مردانه و زنانه

همانطور که بالاتر هم اشاره کردیم، در بیشتر موارد آلوپسی ارثی در خانم‌ها و آقایان از الگوهای خاصی پیروی می‌کند. تصویر این الگوها را در پایین می‌بینید:

در مردان: ریختن موها معمولاً از خطر رویش در جلوی سر حرکت می‌کند و به سمت مرکز سر می‌رود. ممکن است همزمان فرق سر هم شروع به ریزش کند و شکل M مانند در مرکز سر به طاسی فرق سر متصل شود. به طور کلی الگوی ریزش مو با الگوی مردانه بسیار واضح و شایع است. یعنی اگر ببینید، می‌شناسیدش.

در زنان: الگوی آلوپسی در زنان پراکنده تر از آقایان است. معمولاً ریزش در طول خط میانی سر اتفاق می‌افتد و به مرور به طرفین پیشرفت می‌کند. خانم‌ها به ندرت تمام موهای خود را از دست می‌دهند و معمولاً طاسی‌شان به شکلی است که با استفاده از موهای مجاور می‌توان آثارش را پوشاند.

داروها و درمان‌ها

درمان ریزش مو به علت آن بستگی دارد.

۱. وقتی فولیکول‌ها سالم‌اند

گاهی اوقات ریزش ناشی از یک عفونت است؛ مثلاً کاندیدیازیس قارچی یا همان کچلی قارچی شایع در نوجوانان. خوب طبیعی است که باید عفونت را درمان کنیم و برای این کار از شامپوها و داروهای ضد قارچ مثل کتوکونازول استفاده می‌کنیم. گاهی طاسی به دلیل کمبود مواد غذایی رخ می‌دهد. مثلاً رژیم‌های بسیار کم پروتئین یا کم کالری می‌توانند منجر به ریختن موها شوند. خوب در این حالت باید رژیم غذایی را تغییر داد.

پس درمان ریزش موی ناشی از مشکلات زمینه‌ای (مثل اختلالات روانی، مشکلات تغذیه‌ای، عفونت‌ها و بیماری‌های پوستی) حل آن بیماری زمینه‌ای است. در این حالات فولیکول‌ها سالم هستند ولی به خاطر کمبود مواد غذایی یا مثلاً فرآیندهای التهابی دیگر مویی نمی‌سازند.

۲. وقتی فولیکول‌ها از بین رفته‌اند

برخی از انواع ریزش مو یا طاسی درمانی ندارند. مثلا اگر بخشی از پوست سر به خاطر سوختگی شدید یا زخم عمیق طاس شود، دیگر نمی‌توان برایش کاری کرد. یا مثلا در طاسی سالمندی و آلوپسی DUPA دیگر کاری از دست ما بر نمی‌آید.

چرا؟ چون فولیکول‌ها از بین رفته‌اند. وقتی فولیکول از بین برود، تنها یک راهکار برای درمان طاسی باقی می‌ماند: کاشت مو

پس اگر به هر دلیلی فولیکول‌های مویی در ناحیه‌ای از پوست تخریب شوند، دیگر هیچوقت مویی در آن ناحیه نمی‌روید.

تخریب فولیکول می‌تواند به دلیل آسیب‌ها یا بیماری‌های مختلف باشد. در این حالت هیچ روش درمانی نمی‌تواند باعث ایجاد فولیکول در پوست شود. تنها کاری که می‌توانیم بکنیم، پیوند فولکیول‌ها است که به کاشت مو معروف است. یعنی فولیکول‌های سالم را از جای دیگری از پوست به محلی که دیگر فولیکولی ندارد منتقل کنیم.

۳. وقتی در برزخ فولیکول هستیم

آلوپسی آندروژنی (طاسی با الگوی زنانه و مردانه)، آلوپسی آره‌آتا و تلوژن افلوویوم چیزی بین دو مورد قبلی هستند. یعنی …

• فولیکول تخریب نشده و سرجایش است.
• فولیکول به دلایل مختلف یا در حال تخریب شدن است، یا غیرفعال شده، یا دارد به سمت مرگ پیش می‌رود.

مثلاً در آلوپسی آره آتا یا ریزش موی سکه‌ای، فولیکول تحت حملات سیستم ایمنی خودمان قرار می‌گیرد. در آلوپسی آندروژنی فولیکول‌ها به دلیل اثرات هورمون‌های جنسی و موارد دیگر غیرفعال شده و به مرور تحلیل می‌روند تا از بین بروند. در تلوژن افلوویوم فولیکول‌ها به دلیل استرس یک مرتبه وارد فاز استراحت می‌شوند؛ یعنی زنده و فعال هستند ولی مویی نمی‌سازند.

در این حالت ما از داروها و روش‌های درمانی خاصی استفاده می‌کنیم که باعث احیا شدن فولیکول‌ها می‌شوند.

تلوژن افلوویوم نیاز به داروی خاصی ندارد چون معمولاً موها بلافاصله بعد از ریختن شروع به رشد می‌کنند. در برخی موارد برای تحریک رشد فولیکول‌ها دارویی به نام ماینوکسیدیل یا منوکسیدیل تجویز می‌شود که کمی جلوتر توضیح خواهیم داد.

آلوپسی آره آتا یا ریزش موی سکه‌ای معمولاً به درمان پاسخ نمی‌دهد و بهترین کار مدارا کردن با آن است. داروهای استروئیدی (کورتونی) موضعی برای شکل‌های خفیف و استروئیدهای خوراکی و تزریقی برای شکل‌های حاد بیماری استفاده می‌شوند. داروهایی مثل آنترالین و ماینوکسیدیل نیز در برخی موارد موثرند.

آلوپسی آندروژنی (طاسی با الگوی مردانه و زنانه) روند درمان پیچیده‌تری دارد. به نظر می‌رسد که عوامل بسیاری باعث این شکل ریزش مو می‌شوند که سردسته‌ی آن‌ها عوامل هورمونی هستند. آندروژن‌ها که به هورمون‌های جنسی مردانه معروف‌ هستند، روی برخی از فولیکول‌های سر اثر می‌گذارند و آن‌ها را از کار می‌اندازند.

درمان‌ها و داروهایی که برای آلوپسی آندروژنی استفاده می‌شوند، فراوان هستند. در این‌جا به مهم‌ترین‌شان اشاره می‌کنیم.

ماینوکسیدیل (minoxidil) که به نام تجاری روگین (Rogaine)هم شناخته می‌شود. این دارو برای درمان آلوپسی در خانم‌ها و آقایان استفاده می‌شود. می‌توانید آن را بدون نسخه خریداری کنید. ماینوکسیدیل به شکل فوم یا مایع در غلظت‌های ۵ و ۱۰ درصد موجود است. این دارو در ۱۶ درصد مصرف کنندگان بسیار موثر، در ۴۶ درصد موثر و در بقیه کمتر از حد متوسط اثربخش بوده است. (منبع)

فیناستراید (Finasteride) با نام تجاری پروپشیا و دوتاستراید (dutastride) داروهایی هستند که برای مردان طراحی شده‌اند. اثرگذاری آن‌ها در خانم‌های دچار طاسی تایید نشده ولی برخی پزشکان ممکن است آن‌ها را تجویز کنند. فیناستراید می‌تواند برای خانم‌های یائسه می‌تواند موثر باشد. این دو دارو به شکل قرص خوراکی هستند و برای خریدنشان باید نسخه داشته باشید.

اسپیرونولاکتون (Spironolactone) دارویی است که برای خانم‌ها تجویز می‌شود. معمولاً اگر ماینوکسیدیل جواب ندهد، پزشکان به سراغ این دارو می‌روند. مصرف اسپیرونولاکتون در دوران بارداری مجاز نیست. این دارو به شکل قرص است و برای خریدنش نیاز به نسخه دارید.

سایر داروها مثل ترتینوئین، دیترانول و کتوکونازول، روش‌های درمانی مثل PRP، مزوتراپی، نور درمانی و لیزر درمانی نیز می‌توانند موثر باشند. نهایتاً تنها درمان قطعی آلوپسی آندروژنی کاشت مو است. البته کاشت مو هم محدودیت‌های خود را دارد که در مقاله «چه کسانی می‌توانند مو بکارند» درباره‌اش حرف زده‌ایم.