همه چیز در مورد فیناستراید

فیناستراید (Finasteride) یکی از معدود داروهایی است که برای درمان ریزش مو تجویز می‌شود و واقعاً جواب می‌دهد. این دارو برای درمان ریزش مو با الگوی مردانه یا آلوپسی آندروژنی در مردان استفاده می‌شود. در این مقاله می‌خواهیم نگاهی جامع به فیناستراید داشته باشیم. ببینیم چگونه کار می‌کند، برای چه کسانی موثر است، چه عوارضی دارد و خلاصه هرچه که به عنوان مصرف کننده این دارو لازم است بدانید، در این مقاله گفته‌ایم.

نام‌های تجاری (ساخت کشور): فینید و فاینید (ایران)، فینوپروست (ایران)، فین پشیا (هند)، فینوسکار (ایران)، پروپشیا (آمریکا)

داستان کشف فیناستراید

یکی از روایاتی که برای کشف فیناستراید مطرح می‌شود این است که این دارو ابتدا برای درمان بیماری‌های پروستات ساخته شد و بعداً فهمیدند که روی ریزش مو هم تاثیر دارد. این حقیقت ندارد. واقعیت این است که در سال ۱۹۷۴ میلادی محققان در جمهوری دومنیکن گروهی از پسر بچه‌ها را شناسایی کردند که آنزیمی به نام ۵-آلفا ردوکتاز (5AR) را نداشتند. این پسر بچه‌ها مقدار بسیار کمی هورمون DHT در بدن خود داشتند، در ادامه زندگی پروستات‌شان کوچک ماند و هیچوقت دچار ریزش مو یا آکنه نشدند.

در تصویر بالا می‌بینید که دو فرد بیمار (سمت چپی‌ها) نسبت به فرد سمت راست عضلانی‌تر هستند و صورت‌شان مویی ندارد؛ چون تستسترون خون‌شان به DHT تبدیل نمی‌شود. تستسترون باعث عضلانی شدن بدن می‌شود. در عوض فرد سالم عضلات کمتری دارد، خط رویش موهای سرش عقب رفته و ریش دارد.

یک نکته: فیناستراید تولید DHT را کم می‌کند و می‌تواند تا ۹ درصد غلظت تستسرون را افزایش دهد ولی باعث نمی‌شود که عضلانی‌تر شوید. وضعیتی که در بالا مشاهده می‌کنید، شرایط یک بیماری است و این افراد در دوران کودکی، بلوغ و بزرگسالی آنزیم 5AR را نداشته‌اند.

هدف دانشمندان این بود که دارویی برای مهار آنزیم 5AR پیدا کنند تا بتوانند شرایطی مثل آن پسر بچه‌ها در افراد ایجاد کنند. خوب اگر موفق به این کار می‌شدند، هم می‌توانستند از بزرگ شدن پروستات جلوگیری کنند و هم جلوی ریزش مو را بگیرند. اینجای کار بود که شرکت‌های دارو تصمیمی تجاری زیرکانه‌ای گرفتند و برای دریافت مجوز سازمان FDA بیشتر روی اثرات دارو بر پروستات (یک بیماری) تاکید کردند تا اثرات آن روی ریزش مو (یک مشکل زیبایی).

در سال ۱۹۹۲، قرص‌های فیناستراید ۵ میلی‌گرمی با نام تجاری «پروسکار» برای مصرف مردان بالای ۵۰ سال که دچار بزرگ شدگی پروستات هستند، به بازار آمد. بعضی از آقایانی که از پروسکار استفاده می‌کنند، می‌گفتند که موهایی در نواحی طاس سرشان رشد کرده است. از اینجا به بعد پژوهش‌ها روی اثر «زیبایی» فیناستراید آغاز شد تا دوز مناسب دارو برای درمان ریزش مو و آلوپسی شناسایی شود. در سال ۱۹۹۷ سازمان FDA مصرف روزانه یک عدد از قرص‌های ۱ میلی‌گرمی فیناستراید را برای درمان ریزش مو با الگوی مردانه تایید کرد.

فیناستراید چگونه کار می‌کند؟

اول از همه بدانید که ریزش مو با الگوی مردانه، ریزش موی ارثی یا هورمونی که در پزشکی به آن آلوپسی آندروژنی می‌گویند، همه به یکی از دلایل ریزش مو اشاره دارند.

یکی از عواملی که در این شکل ریزش مو باعث تحلیل رفتن فولیکول‌ها و ریختن موها می‌شود، اثر هورمون‌های جنسی مردانه است. برخی از فولیکول‌های پوست سر شما (در نواحی تاجی و جلوی سر) نسبت به هورمون‌های جنسی حساس هستند و در تماس با آن‌ها اتفاقات زیر برایشان رخ می‌دهد:

• فاز رشد مو در فولیکول کوتاه می‌شود
• موهای ساخته شده نازک و ظریف می‌شوند
• فولکول تحلیل می‌رود و کوچک می‌شود
• فولکیول تحت تاثیر با سرعت کمتری مو می‌سازد یا کلاً ساخت مو را متوقف می‌کند

فولیکول‌هایی که در پشت و طرفین سر جای دارند، نسبت به این هورمون‌ها مقاوم‌اند و معمولاً دچار ریزش نمی‌شوند. توجه داشته باشید که مقاومت و حساسیت فولیکول به هورمون‌های جنسی را ژنتیک شما تعیین می‌کنند. پس هورمون‌ها موثرند ولی بدون زمینه‌ی ژنتیکی اثری نمی‌گذارند.

هورمون‌های جنسی مردانه که این اثر را بر فولیکول‌ها می‌گذارند، تستسترون و دی هیدرو تستسترون (DHT) نام دارند. بیضه‌ها در آقایان، تخمدان در خانم‌ها و غدد فوق کلیه در هردو جنس، هورمون تستسرون را تولید می‌کنند. تستسترون به بافت که می‌رسد با آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز (5AR) مواجه می‌شود.

دو نوع 5AR در بافت‌ها و سلول ما وجود دارند:

• نوع ۱ بیشتر در غدد پوستی (سباسه)، کراتینوسیت‌ها و فیبروبلاست‌ها وجود دارد. هنوز نقش 5AR نوع یک را در رشد مو و اثرش را بر ریزش مو نمی‌دانیم. کار این آنزیم تبدیل تستسترون به آندرواستندیون (یک هورمون دیگر) است که حدس می‌زنیم برای ساخت چربی طبیعی بدن (سبوم) لازم باشد.
• نوع ۲ در پوست و غلاف فولیکول‌های مویی موجود در سر یافت می‌شود. به نظر می‌رسد که این شکل از آنزیم آنی است که در افراد دارای ژن ریزش مو، باعث طاسی می‌شود و داروهایی مثل فیناستراید آن را مهار می‌کنند.

پس داروی فیناستراید می‌آید و آنزیم 5AR را مهار می‌کند و میزان هورمون DHT را کاهش می‌دهد. دارو را به شکل قرص‌های ۱ میلی‌گرمی می‌خورید، دارو از طریق دستگاه گوارش به خون و سپس به فولیکول‌های پوست سر می‌رسد. در آنجا فیناستراید با کاهش تولیدات DHT اثرش را می‌گذارد.

نحوه مصرف فیناستراید

مصرف صحیح

مصرف فیناستراید باید تحت نظر پزشک و به تجویز او باشد. این دارو برای درمان ریزش مو در همه موثر نیست و این مسئله باید توسط پزشک بررسی شود. از مصرف خودسرانه دارو جداً پرهیز کنید.

برای درمان آلوپسی آندروژنی در مردان، توصیه می‌شود که روزی ۱ میلی‌گرم از این دارو استفاده شود. اگر عوارض جانبی دارو اذیت‌تان می‌کند، می‌توانید با پزشک خود صحبت کنید تا دوز دارو را کاهش دهد. در این صورت دوز یک‌چهارم یا نصف قرص را دریافت می‌کند، چند هفته می‌خورید تا بدنتان عادت کند، سپس دوز را افزایش می‌دهند.

فیناستراید را می‌توانید با شکم خالی یا بعد از غذا بخورید و مشکلی از این جهت وجود ندارد. توصیه می‌شود که صبح‌ها قرص را بخورید چون غلظت تستسترون بدن مردان در هنگام صبح به بیشترین میزان خود می‌رسد.

معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند که یک سال دارو را مصرف کنید تا ببینید که پاسخ درمانی به چه شکل است. اگر بعد از یک سال از آن جواب نگیرید، احتمالاً مصرف بیشتر هم کمکی به شما نمی‌کند. میزان اثرگذاری فیناستراید را در بخش بعد به شکل دقیق بررسی کرده‌ایم.

مصرف این دارو برای کودکان توصیه نمی‌شود. در خانم‌های باردار می‌تواند باعث مشکلات مادرزادی و معلولیت شود. خانم‌های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند، نباید از این دارو استفاده کنند. در آقایان می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم‌ها بشود، برای برخی پزشکان توصیه می‌کنند که آقایان حدود ۶ ماه قبل از اقدام برای بارداری فیناستراید مصرف نکنند.

مصرف همزمان فیناستراید و ماینوکسیدیل

بیشتر پزشکان برای درمان ریزش مو به طور همزمان این دو دارو را تجویز می‌کنند: فیناستراید ۱ میلی‌گرم خوراکی و ماینوکسیدیل ۲ یا ۵ درصد موضعی. عقیده‌ی عمومی بر این است که با مصرف همزمان، اثرگذاری بیشتری خواهیم داشت. البته سازوکار اثر هر دارو متفاوت است. فیناستراید با مهار تولید دی هیدرو تستسترون (DHT) و ماینوکسیدیل با تحریک مستقیم فولیکول به افزایش رشد و کاهش ریزش مو کمک می‌کنند.

اگر بخواهیم مقایسه کلی بکنیم، فیناستراید با اختلاف زیادی موثرتر از ماینوکسیدیل است. در مقالات هم که گشتیم، مدرکی پیدا نکردیم که اثر هم‌افزایی این دو دارو را رد یا تایید کند. به هر حال بیشتر پزشکان معتقدند که باید این دو را باهم مصرف کرد و احتمالاً هم مصرف همزمانشان بهتر جواب بدهد.

تداخلات دارویی و سایر توجهات

فیناستراید تداخل دارویی خاصی ندارد با این حال بهتر است در مورد زمان مصرف دارو نسبت با سایر داروهای مصرفی‌تان با پزشک مشورت کنید. اگر از داروی گیاهی یا مکمل‌های سنت جان ورت استفاده می‌کنید، حتماً به پزشک خود بگویید.

مصرف این دارو در افرادی که دچار مشکلات کبدی هستند باید با احتیاط صورت بگیرد. معمولاً پزشکان پیش از تجویز دارو برایتان دستور آزمایش خون و کبد می‌نویسند تا از بابت ایمنی دارو برای کبدتان اطمینان حاصل کنند.

فراموش کردن دوز

اگر یک روز فراموش کردید که دارو را مصرف کنید، بیخیال دوز آن روز بشوید و برنامه درمانی عادی‌تان را از روز بعد ادامه دهید. هیچگاه برای جبران دوز فراموش شده، دو قرص نخورید.

قطع مصرف

اگر مصرف فیناستراید را قطع کنید، اثرات دارو بین ۲ تا ۶ ماه بعد از قطع مصرف از بین رفته و ریزش مو دوباره آغاز می‌شود.

فیناستراید چقدر موثر است؟

فیناستراید با دوز یک میلی‌گرم برای درمان ریزش مو استفاده می‌شود و تا امروز که موثرترین روش درمان ریزش مو با الگوی مردانه است. اما اول از همه باید روی یک نکته تاکید کنم:

اثرگذاری فیناستراید در پژوهش‌های بزرگ علمی

پژوهش‌های زیادی روی اثرگذاری فیناستراید انجام شده که در ادامه چند مورد از مهم‌ترین‌هایش را معرفی کرده‌ایم:

نتیجه‌گیری و چند نکته مهم

پژوهش‌های خیلی زیادی روی فیناستراید انجام شده و تقریباً همه‌شان نتایج خیلی خوبی نشان می‌دهند. اما این که چقدر این دارو برای شما موثر باشد، باید دید که چه شرایطی دارید و بدنتان چه پاسخی به دارو می‌دهد.

اگر قصد دارید فیناستراید مصرف کنید، چند نکته‌ی زیر را مد نظر داشته باشید:

• از این دارو می‌توان در تمام سنین استفاده کرد ولی بهترین اثر دارو روی بیماران جوانی است که در دو سه سال اخیر دچار ریزش مو شده‌اند.
• فیناستراید می‌تواند برای افراد بالای ۵۰ سال هم مفید باشد ولی معمولاً اینطور نیست. یعنی به ندرت در آقایان برای ۵۰ سال شاهد بهبود ریزش مو یا افزایش تراکم مو هستیم.
• فیناستراید فقط تا زمانی موثر است که آن را مصرف کنید. بین ۲ تا ۶ ماه بعد از قطع مصرف فیناستراید، موهایتان برمی‌گردد به همان وضعیت سابق.

نکته‌ی دیگری که باید بدانید این است که بسیاری از دکترها به شما می‌گویند که فیناستراید برای درمان طاسی و ریزش مو در جلوی سر بی اثر است. ولی سازمان FDA استفاده از این دارو را برای درمان ریزش موی ناحیه‌ی جلوی سر تایید کرده است. اگر موهای جلوی سرتان کم شده و خط رویش‌تان دارد تحلیل می‌رود، فیناستراید می‌تواند به شما کمک کند ولی به شرطی که هرچه سریع‌تر درمان را آغاز کنید و نگذارید ریزش مو پیشرفته شود. اگر هم در جلوی سرتان دیگر هیچ مویی نمانده، قطعاً فیناستراید به دردتان نمی‌خورد.

چقدر طول می‌کشد نتایج فیناستراید را ببینم؟

برای این که پزشک‌تان بتواند میزان اثرگذاری فیناستراید را مشخص کند، باید حداقل یک سال آن را مصرف کنید. در ۶ ماه ابتدایی احتمالاً شاهد ریزش مو یا نازک شدن موهای فعلی باشید. این شرایط طبیعی است، خیلی زود موهای باکیفیت‌تر و ضخیم‌تر جای موهای قبلی را می‌گیرند. این ۶ را باید صبوری کنید.

بازهم باید تاکید کنم که فیناستراید به ۹۰٪ از آقایان کمک می‌کند که موهایشان را بیشتر از این از دست ندهند. در میان افراد، ۶۰ تا ۷۰ درصد شاهد افزایش تراکم یا بهبود ضخامت موها یا هردو خواهند بود. در ۳۰ تا ۴۰ درصد شرایط فعلی بهتر نمی‌شود ولی بدتر هم نمی‌شود.

تاثیرگذاری به روایت عکس قبل و بعد

برای درمان ریزش مو با الگوی مردانه معمولاً به شکل همزمان از فیناستراید و ماینوکسیدیل استفاده می‌شود. در ادامه سعی کردیم تصاویری پیدا کنیم که بیماران فقط از فیناستراید استفاده کرده باشند.

منبع: تصاویر زیر را از سایت کلینیک دکتر برنستین برداشتیم که از مطرح‌ترین کلینیک‌های آمریکا به شمار می‌آید و خود دکتر برنستین هم یکی از مبدعان تکنیک‌های جدید کاشت مو و درمان ریزش مو هستند. صداقت تصاویر بالا مورد تایید ما و دیگر پزشکان هست.

فیناستراید برای خانم‌ها

در مورد این که فیناستراید چقدر برای خانم‌ها موثر است، ابهامات زیادی وجود دارد.

برویم سراغ پژوهش‌ها

در پژوهش اولی که می‌خواهیم بررسی کنیم، به خانم‌های یائسه‌ای که از ریزش مو با الگوی زنانه (آلوپسی آندروژنی) رنج می‌بردند، به مدت یک سال روزانه ۱ میلی‌گرم فیناستراید دادند.

نتیجه: رشد مو یا جلوگیری موثری از ریزش مو مشاهده نشد.

در پژوهش دیگری آمدند و دوز دارو را به ۲.۵ میلی‌گرم روزانه افزایش دادند و همزمان یک داروی ضد بارداری نیز به خانم‌های شرکت کننده در پژوهش دادند. در این پژوهش خانم‌هایی جوان‌تر که یائسه نبودند و از ریزش مو با الگوی زنانه رنج می‌بردند شرکت کرده بودند و یک سال دارو را مصرف کردند.

نتیجه: ریزش مو در ۶۲ درصد از خانم‌ها کاهش یافته بود.

مشکلات: اولین مشکل این پژوهش این است که معلوم نیست نقش فیناستراید در جلوگیری از ریزش مو چقدر است. چون داروی ضد بارداری استفاده شده (دروسپرینون) نیز اثرات ضد ریزش مو دارد. دومین مشکل این بود که جمعیت آماری پژوهش کوچک بود.

در جدول نتایج چند مطالعه‌ی دیگر را برایتان خلاصه کرده‌ایم:

دوز دارو در جدول برحسب میلی‌گرم در روز است.

نتیجه‌گیری

ببینید مصرف فیناستراید برای خانم‌ها توسط FDA تایید نشده است. به علاوه مطالعات علمی تاثیرات فیناستراید در خانم‌ها را تایید نکرده‌اند. البته در مواردی (مثلاً خانم‌هایی که به هایپرآندروژنیسم یا افزایش هورمون‌های جنسی مردانه مبتلا هستند) می‌توان از این دارو استفاده کرد و جواب خوبی هم گرفت.

مشکل دیگری مصرف دارو در خانم‌ها این است که فیناستراید برای جنین خطرناک است و می‌تواند باعث مشکلات مادرزادی شود. برای همین خانم‌هایی که باردار هستند یا قصد بارداری دارند یا احتمال می‌دهند که باردار هستند، نباید این دارو را مصرف کنند. حتی توصیه می‌شود که خانم‌ها قرص‌های فیناستراید شکسته یا خرد شده را در دست نگیرند. چون ممکن دارو از پوست عبور کند و به جنین آسیب بزند.

نکته: مصرف فیناستراید در آقایان خطری برای جنین ندارد.

تا زمان به‌روزرسانی این مقاله، استفاده از فیناستراید برای خانم‌ها تایید نشده است. باید مطالعات و پژوهش‌های بیشتری روی این دارو صورت بگیرد تا از اثرگذاری و همچنین ایمنی آن (به طور مثال ارتباطش با سرطان پستان) برای خانم‌ها مطمئن شویم.

عوارض جانبی فیناستراید

عوارض جانبی دوز استاندارد فیناستراید یعنی همان ۱ میلی‌گرم روزانه بسیار نادر هستند و اگر هم ایجاد شوند، دائمی نیستند. یعنی بعد از قطع دارو برطرف می‌شوند.

اختلالات عملکرد جنسی

حدود ۲ تا ۴ درصد از آقایان ممکن است شکلی از اختلالات عملکرد جنسی را تجربه کنند. اختلالاتی مانند کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ یا کاهش مقدار منی. این عوارضی که گفتم معمولاً بعد از چند ماه مصرف دارو برطرف می‌شوند و تعداد بسیار کمی از مصرف کنندگان ممکن است تا یک سال یا بیشتر ماندگار شوند.

نکته‌ی مسرت بخش دیگر این است که همه‌ی عوارض در آقایان بعد از قطع مصرف دارو برطرف می‌شود. البته اگر عوارض جنسی را تجربه کنید و به مصرف دارو ادامه بدهید، به احتمال ۶۰٪ به مرور عوارض برطرف می‌شوند. بعد از قطع مصرف دارو، تمامی عوارض در عرض چند هفته رفع می‌شوند.

سندرم بعد از فیناستراید

در جوامع غیرعلمی و بین مصرف کنندگان بحثی به اسم «سندرم پس از فیناستراید» وجود دارد. سندرم پس از فیناستراید به مجموعه عوارضی اشاره می‌کند که بعد از مصرف دارو برطرف نمی شوند. برخی معتقدند که عوارض جنسی فیناستراید بعد از قطع دارو خوب نمی‌شود و تا مدت‌های طولانی ادامه دارد. این موارد را در مقاله زیر بررسی کرده‌ایم.

تورم پستان

یکی دیگر از عوارض جانبی نادر فیناستراید که باید بشناسید، سفت شدن یا بزرگ شدن پستان است که در آقایان ژنیکوماستی نام دارد. کمتر از ۱ درصد مردانی که فیناستراید یک میلی‌گرم روزانه مصرف می‌کنند، دچار این عارضه جانبی می‌شوند. تورم پستان‌ها نیز با قطع مصرف دارو برمی‌گردد. گفته می‌شود که ژنتیکوماستی با سرطان پستان در آقایان مرتبط است. البته از لحاظ آماری این رابطه ناچیز بوده و نمی‌توانیم خطری جدی محسوبش کنیم.

تاثیر روی پروستات

برای غربالگری سرطان پروستات و بزرگ شدن پروستات از تست PSA استفاده می‌شود. این تست سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات (prostate specific antigen) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. فیناستراید می‌تواند غلظت PSA در یک مرد سالم را تا ۵۰ درصد کاهش بدهد. اگر آزمایش پروستات دادید، حتماً به پزشک خود بگویید که فیناستراید مصرف می‌کنید تا بتواند تحلیل صحیحی روی نتایج آزمایش شما داشته باشد.

نکته: تست سالانه پروستات به آقایان بالای ۵۰ سال توصیه می‌شود.

عوارض دیگر

مثل هر داروی دیگری فیناستراید هم می‌تواند باعث بثورات پوستی، خارش، کهیر، تورم لب‌ها و صورت و درد بیضه شود. در موارد نادر تغییرات خلقی (مثل افسردگی شدید) هم گزارش شده است.

برای اطلاعات بیشتر حتماً بروشور همراه دارو را مطالعه کنید.

سوالات متداول

منابع:

• سایت Mayo clinic: داروی فیناستراید
• سایت WebMD: داروی فیناستراید
• سایت UptoDate – مرجع به روز پزشکی دنیا (نیاز به تهیه اشتراک)
• پژوهش‌های علمی که در طول مقاله لینک‌شان درج شده است